Hayvanlar niçin kış uykusuna yatarlar?
Kış mevsimi yaklaştıkça, hava soğur, günler kısalır, yapraklar renk değiştirir ve yere düşerler, kar toprağın üzerini kaplar. İnsanlar sıcak avmlerinde gereksinimlerini alıp, sıcak otomobillerinde, sıcak evlerine gelirler. Üstlerine kazaklar, hırkalar giyerler. İyi de, tabiatta naturel ortamda yaşayan hayvanlar kışı iyi mi geçirir, asla düşündünüz mü?
Bir kısmı daha ılıman bölgelere göçerler. Bu mevzuda kuşlar ve balıklar avantajlıdır. Bazıları kendilerini kışa adapte ederler, daha kalınca yeni tüyler çıkarırlar. Hatta bazı tavşan türlerinde karda saklanabilmek için tüyler beyazlaşır. Bazıları yiyeceklerini evvel depoladıkları bir sığınak bulurlar. Bazıları da toprakta derin tüneller açarlar fakat bazıları için de kış mevsimini uyuyarak geçirmekten başka deva yoktur.
Çoğu zaman ayıların kış uykusuna yattıkları bilinir fakat bu doğru değildir. Gerçi ayılar kışın mağaralarda uzun uzun uyurlar fakat bu kış uykusu değildir. Daha doğrusu kış uykusu bir çeşit uyku değildir. Düzgüsel canlılarda uyanıkken ve uyku halindeyken, vücut ısısında ve metabolizmanın çalışmasında ciddi bir fark yoktur. Oysa kış uykusu, hayvanların yaşam ile ölümü ayıran çizgiye kadar gelmeleri şeklinde tanımlanabilir.
Bazı hayvanların kış uykusuna yatmalarının iki sebebi vardır: Havanın oldukca soğuması ve yiyecek bulma güçlüğü. Soğuk havada yaşayabilmek için hayvanların daha oldukca enerjiye gerekseme duymalarına karşın karlı kış günlerinde yiyecek bulma imkanı azalır. Kış uykusu bu zor mevsimde hayvanın enerji ihtiyacını azaltır, enerji tasarrufu sağlar.
Kış uykusu bildiğimiz şekilde uyumak değildir. Buna bilim dilinde ‘hibernasyon’ diyorlar. Vücut ısısının ortam sıcaklığına düşmüş olduğu bu durumu birçok balık türünde, kurbağalarda, sürüngenlerde, kuşlarda ve memelilerde görebiliyoruz.
Hakiki anlamda kış uykusuna yatan bir hayvanı (hibernatör) gördüğünüzde, ölmüş bulunduğunu sanabilirsiniz. Vücut ısıları sıfır dereceye kadar düşebilir. Bir dakika içinde bir tek birkaç kez nefes alırlar, kalp atış hızı o denli düşüktür ki, hissedilmez bile. Havalar ısındığında ise vücudun düzgüsel düzene geçmesi bir tek birkaç saat alır.
Kış uykusuna yatan hayvanlar, uyku süresince kendi vücutlarındaki yağı tükettikleri şeklinde ara ara uyanarak bulundukları yere yazdan yığın ettikleri yiyeceği yiyenler de vardır.
Kış uykusu esnasında hayvanlar vücut ağırlıklarının yüzde kırkına yakınım kaybederler. Bu kaybın yüzde 90’ına periyodik olarak uyanmalardaki ısı üretimi ve enerji kaybı sebep olurken geri kalan yüzde 10 yitik ise uyku esnasında olur. Kış uykusu kış süresince sürmez. Hayvanlar havaların soğumaya başlaması ile birkaç günlük bir uyku periyoduna girerler. Kış mevsiminin şartları ağırlaştıkça bu periyotlar uzar.
