Suni zekâ, 500 senelik bir Rafael tablosunda olağan dışı bir şey tespit etti: Tabloda yer edinen yüzlerden biri aslına bakarsak başkası tarafınca çizilmişti! Söz mevzusu yüz ‘Madonna della Rosa’ olarak malum meşhur eserin sol üst köşesinde görülen Aziz Joseph’e aitti.
Madonna della Rosa uzmanların ve sanatseverlerin epey ilgisini çeken bir yaratı. 16’ıncı yüzyıla ilişik tablo (aralarında Rafael uzmanı Jurg Meyer zur Capellen’in de bulunmuş olduğu) sanat uzmanlarının uzun seneler süresince kafasını kurcaladı.
Meşhur eserin, 19’uncu yüzyılda ortaya atılan iddialara kadar bir Rafael tablosu olduğuna kuşku yoktu. Sanat tarihçileri eserin onun atölyesine atfedilmesi icap ettiğini savunuyordu. Sadece bazı uzmanlar, Joseph figürünün sonradan yapılmış benzer biçimde göründüğünü ve Rafael’in elinden çıkmış olamayacağını söylüyordu. Madonna, çocuk İsa ve Aziz John’un kompozisyon ve fotoğraf kalitesinin Joseph’inkini aştığı vurgulanıyordu. İspanya’da ise tablonun devamlı Rafael’e ilişik olduğu kabul edildi.
‘Sanatçı tarafınca resmedilmeyen’ bir yüz
Ve şimdi, Madrid’deki Prado Müzesi’nde bulunan Rafael başyapıtını sarmalayan bu gizem, bir suni zekâ (YZ) algoritması tarafınca çözülmüş görünüyor. Zira bilim adamları tabloda yer edinen yüzlerden birinin meşhur İtalyan ressam tarafınca yapılmadığı sonucuna vardı.
Suni zekâ insan bakış açısından kaçan ayrıntıları görmek için eğitilebilir mi? İngiltere ve ABD’den araştırmacılar bu probleminin peşine düştü ve Rönesans süreci ustasının eserlerini temel alan hususi bir çözümleme algoritması geliştirdi. Meşhur yaratı, Bradford Üniversitesi’nde profesör olan Hassan Ugail tarafınca geliştirilen suni zekâ algoritması vasıtasıyla çözümleme edildi.
Makine öğrenimi süreçlerinin çoğu zaman geniş bir örnek havuzu üstünde eğitilmesi gerekiyor. Ki bu da tek bir sanatçının yaşamı süresince yapmış olduğu emek harcamalar söz mevzusu olduğunda devamlı mümkün olmayan bir şey. Ekip bundan dolayı Microscoft tarafınca geliştirilen ResNet50 adlı evvelinde eğitilmiş mimariyi ‘Destek Vektör Makinesi’ isminde olan teknikle kombine etti.
Rafael resimlerini yüzde 98 oranında doğru tanıyor
Prof. Ugail, “Derin çözümleme yönteminde Rafael’in uzmanlar tarafınca teyit edilen tablolarını kullandık. Algoritma yalnız yüze değil eserin tüm unsurlarına; renk paletine, gölgelendirmelere, tonlara ve fırça darbelerine bakıyor. Resmi neredeyse mikroskobik bir halde inceleyerek Rafael’in çizim tarzının tüm temel özelliklerini mercek altına alıyor” diyor.
Ugail, algoritmanın Rafael’in orijinalliği emsalsiz 49 eserinin detaylı bir analiziyle geliştirildiğini ve netice olarak sanatçının emsalsiz eserlerini yüzde 98 oranında doğru bir halde tanıyabildiğini söylüyor.
Madonna della Rosa örneğinde testler, tablonun yüzde 60 oranında Rafael’e ilişik bulunduğunu gösteriyor. Suni zekâ programı ile tablo bölüm bölüm incelendi ve Aziz Joseph’in yüzünün Rafael’e ilişik olmadığı sonucuna varıldı. Bulgu, Heritage Science dergisinde yayınlanan yeni bir makale ile paylaşıldı.
Peki fakat dördüncü yüzü kim çizdi?
Rafael’in öğrencilerinden önde gelen Giulio Romano dördüncü yüzden görevli olabilir mi? Bir ihtimal fakat bu şimdilik yalnız bir varsayım. Rafael’in başkalarıyla, bilhassa de atölyesindeki öğrencilerle beraber çalmış olduğu biliniyor. Ugail’in tabloda Aziz Joseph’i kimin resmettiğine dair herhangi bir tahmini yok. Şöyleki diyor:
Bu hususi algoritma yalnız belirli bir resmin Rafael’e ilişik olup olmadığını sınıflandırabildiğinden Joseph’in yüzünü kimin yapmış olabileceği hakkında bir sonuca varmamız mümkün değil.
Uzmanlar Madonna della Rosa’nın 1518 ila 1520 yılları aralığında yapıldığını düşünüyor. Sanat eleştirmenleri 1800’lerin ortalarında Rafael’in eserin tamamını yapmamış olabileceğinden şüphelenmeye başlamıştı. Şimdi bu şüphelerin doğruluğu neredeyse kati olarak kanıtlandı.
Bu, YZ destekli algoritmalardan dijital görüntüleme tekniklerine kadar, hızla gelişen teknolojinin yardımıyla gün yüzüne çıkan, sanat tarihiyle ilgili son bulgulardan biri. Teknoloji kısa süre ilkin de 17’inci yüzyıldan kalma bir portreye sonradan bir tür güzellik filtresi eklendiğini ortaya çıkarmıştı.
Bir tablonun doğruluğunu saptamak elbet sanat zamanı ve bilim için fazlaca önemli fakat bununla beraber ‘ticari sanat’ dünyası için de mühim bir gelişme. Böylece sahtecilik ve yanlış ilişkilendirme benzer biçimde nedenlerle milyonlara mal olan tanımlama hatalarının önüne geçilebilir.
Emek harcamayı yürüten araştırma ekibi, suni zekânın gelecekte sanat uzmanlarının yerini almak yerine onlara destek olacağını vurgulamaya itina gösteriyor. ‘Sanat hakkında fazlaca fazla şey bilmediğini’ belirten Prof. Ugail suni zekânın uzmanların yerini alacağını düşünmediğini söylüyor ve ekliyor:
“Bir eserin orijinalliğini doğrulama süreci, eserin deposu, pigmentleri, durumu benzer biçimde pek fazlaca unsura bakmayı gerektiriyor. Sadece bu tür bir yazılım sürece destek veren bir vasıta olarak kullanılabilir.”
Science Alert, Guardian ve Fortune haberlerinden derlendi.
