PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Türkiye’nin ihracatı, 2023’te bundan önceki yıla bakılırsa yüzde 0.6 artışla 255.8 milyar milyon doları aşarak Cumhuriyet zamanı rekorunu kırdı. İhracat bu performansla Orta Vadeli Program’da (OVP) 2023 için öngörülen 255 milyar dolar hedefini aştı. 2022’de 89 milyar dolar düzeyinde olan hizmet ihracatı, 2023 Ekim’de 99 milyar 254 milyon dolar oldu. Ankara’da düzenlenen dış tecim verilerine yönelik programda 2023 yılı ihracat rakamlarını açıklayan Başkan Recep Tayyip Erdoğan, “2024 senesinde mal ve hizmet ihracatını 375 milyar doların üzerine çıkarabileceğimize inanıyoruz, Türkiye bunu başaracak güce, kabiliyete ve imkana fazlasıyla haiz” ifadelerini kullandı. 2023’te mal ve hizmet ihracatçılarına 11.6 milyar destek sağlandığına dikkat çeken Erdoğan, ihracat desteklerine tahsis ettikleri bütçeyi 2024’te iki katına çıkarttıklarını altını çizdi. Erdoğan, mevcut destekleri güçlendirirken ihracatçılara yeni hizmetler sunmanın hazırlıklarını yaptıklarını aktardı.
Tecim Bakanı Ömer Bolat, PARA Dergisi’ne verdiği röportajda, 2024 senesinde mal ihracatına yönelik destekleri 16.2 milyar lira, hizmet ihracatı desteklerini 5.1 milyar liraya çıkardıklarını açıklamıştı.
2024 HEDEFİ 267 MİLYAR DOLAR…
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve iktisat yönetiminin katılımıyla Ankara’da meydana gelen programda açıklamalarda bulunan Tecim Bakanı Ömer Bolat, mal ihracatının 2024’te 267 milyar dolara, 2026’da 302 milyar dolara yükselmesini hedeflediklerini vurgulayarak, hizmet ihracatının ise 2024’te 110 milyar doları aşmasının hedeflendiğini kaydetti. İhracatta pazar çeşitliliğini sağlama politikaları doğrultusunda hayata geçirdikleri stratejileri 2024’te artırarak sürdüreceklerini belirten Bolat, Türkiye’nin batılı pazarlardaki payını, Türk dünyası devletleri ve Afrika ülkeleriyle olan dış tecim ve yatırım ilişkilerini de artırarak sürdüreceklerini söylemiş oldu.
Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Başkanı Mustafa Gültepe 2023’te ihracat ailesine 18 bin şirket ilave ederek toplam ihracatçı şirket sayısını 120 bine çıkardıklarını, 60 ülkede ihracat rekoru kırdıklarını, 50 ülkeye 1 milyar doların üstünde ihracat yaptıklarını kaydetti. Ayrıca Gültepe, 700 lira olan asgari ücret işveren desteğinin bin 400 liraya çıkarılması beklentisini de dile getirdi.
DIŞ TİCARET AÇIĞI 106 MİLYAR DOLAR
Tecim Bakanlığı’nın geçici verilerine bakılırsa Türkiye’nin ihracatı Aralık’ta senelik yüzde 0.4 artışla 22 milyar 999 milyon dolara yükselirken, ithalatı yüzde 10.7 azalışla 29 milyar 111 milyon dolara geriledi. Dış tecim dengesinin yüzde 37.1 azalışla 6.1 milyar dolar açık verdiği Aralık’ta, ihracatın ithalatı karşılama oranı 7.2 puan artışla yüzde 79 oldu. Aralık’ta senelik bazda ihracatın ithalatı karşılama oranı enerji ve altın verileri hariç tutulduğunda ise 2.59 puan artarak yüzde 101.19 olarak gerçekleşti. İhracatın 255.8 milyar dolarla üstün dereceli kırdığı 2023’te, ithalat yüzde 0.5 azalışla 361.8 milyar dolar, dış tecim açığı yüzde 3.2 azalışla 106 milyar dolar düzeyinde oldu.
2023 yılı Ocak-Aralık döneminde en fazla ihracat meydana getirilen ülke grupları 104.3 milyar dolarla Avrupa Birliği (AB-27), 45.8 milyar dolarla Yakın ve Ortadoğu ülkeleri, 39.7 milyar dolarla öteki Avrupa ülkeleri oldu. İthalatta ise ortalama 106 milyar dolarla AB ilk sırada yer alırken, bu ülke grubunu 90.7 milyar dolarla öteki Asya ülkeleri, 78.37 milyar dolarla öteki Avrupa ülkeleri izledi.
Ayrıca Türk müteahhitler, 135 ülkeye 12 bin aşkın projesi ile dünyada ikinci sıraya yükselerek 2023 yılını 27.4 milyar dolarlık proje kıymeti ile kapattı. Teknik müşavirlik sektörü ise 137 değişik ülkeye 2 bin 828 proje ile 2023’te 200 milyon dolarlık hedefini 233.4 milyon dolar olarak gerçekleştirmiş oldu.
ENFLASYON YILI ZİRVEDE KAPADI
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine bakılırsa tüketici fiyat endeksi (TÜFE) 2023 yılı Aralık’ta aylık yüzde 2.93 artarken, senelik enflasyon bundan önceki aya bakılırsa 2.79 puan artışla 2023’te yüzde 64.77’ye terfi etti. OVP’de 2024 yılı için öngörülen yüzde 65 hedefinin altında kalan senelik TÜFE, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) son enflasyon raporunda sunulan tahminin orta noktasının (yüzde 65) altında yılı tamamladı. 2023 temel yıllı TÜFE senelik bazda son 20 senenin en yüksek seviyesini görürken, aylık TÜFE piyasa beklentilerinin altında kaldı. Ana harcama gruplarına bakılırsa Aralık’ta aylık artışın en yüksek olduğu ana grup yüzde 5.30 ile eğlence ve kültür olurken, bunu yüzde 4.97 ile konut, yüzde 4.81 ile besin ve alkolsüz içecekler izledi. Aralık’ta aylık bazda giyim ve ayakkabı yüzde 1.33, ulaştırmada yüzde 0.14 geriledi. Senelik bazda ise artışın en yüksek olduğu ana harcama grupları yüzde 93.24 ile lokanta ve oteller, yüzde 82.06 ile eğitim, yüzde 79.59 ile sıhhat, yüzde 77.14 ile ulaştırma yüzde 72.01 ile besin ve alkolsüz içecekler oldu. Senelik bazda minimum artış gösteren ana harcama grubu ise yüzde 40.39 ile konut olarak kayda girdi.
TCMB’nin aylık fiyat gelişimleri raporuna bakılırsa Aralık’ta senelik enflasyon temel mal ve hizmet gruplarında sınırı olan yükselirken, enerji ve besin gruplarındaki artış daha belirgin oldu. Sebze ve kırmızı et fiyatlarında gözlenen yüksek artışların belirgin etkisiyle, aylık tüketici enflasyonunun ortalama yarısı besin grubundan geldi. Aralık’ta senelik tüketici enflasyonuna 1.31 puan ile en fazlaca katkı besin grubundan gelirken, bunu 0.77 puan ile enerji, 0.45 puanla hizmet, 0.31 puanla temel mallar izledi. Alkol-tütün-altın grubunun katkısı ise 0.05 puan düştü.
Yİ-ÜFE YILLIK YÜZDE 44.22 ARTTI
“Çekirdek enflasyon” olarak da anlatılan B ve C göstergelerinde artış sürdü. Aralık’ta işlenmemiş besin ürünleri, enerji, alkollü içkiler ve tütün ile altın hariç TÜFE (B) aylık yüzde 2.39, enerji, besin ve alkolsüz içecekler, alkollü içkiler ile tütün ürünleri ve altın hariç TÜFE (C) aylık yüzde 2.31 ile manşet enflasyonun altında kaldı. Aralık’ta B ve C endekslerinin senelik değişimleri 0.75’er puan artışla sırasıyla yüzde 68.02 ve yüzde 70.64 oldu.
TÜİK verilerine bakılırsa yurtiçi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) Aralık’ta aylık yüzde 1.14 artarken, senelik enflasyonu 1.97 puan artışla yüzde 44.22 oldu. 12 aylık averajlara bakılırsa Yİ-ÜFE değişiklik oranı yüzde 49.93 artış şeklinde gerçekleşti.
Öte taraftan akaryakıt ve alkollü içkilerden alınan ÖTV tutarı, TÜİK’in 2023 yılı ikinci yarısı için açıklanan Yİ-ÜFE oranı olan yüzde 25.6 kadar artırıldı.
Enflasyonun açıklanmasının peşinden işgören ve emekli maaşlarına yapılacak artışlar da netleşti. Buna bakılırsa 2024 Ocak’ta işgören ve emeklisine yüzde 49.25, SSK ve Bağ-Kur emeklisine yüzde 37.5 zam yapılacak. Ayrıca en düşük emekli maaşlarının yükseltilmesiyle ilgili gelecek günlerde yeni bir düzenleme yapılması umut ediliyor. Çalışmalarına ara veren Meclis’in 16 Ocak’ta açılmasıyla yeni düzenlemenin yasalaştırılması öngörülüyor. Ek olarak, SSK ve Bağ-Kur emeklileri maaşlarına “refah oranı” eklenmesi umudunu koruyor.
“PROGRAM HEDEFLERİYLE UYUMLU”
Gömü ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, yapmış olduğu bir açıklamada şu anda hem çekirdek hem de manşet enflasyondaki aylık artışların program hedefleriyle uyumlu gittiğini altını çizdi. Ocak ayının her yıl olduğu şeklinde bir “kural dışı” bulunduğunun altını çizen Şimşek, trendin esas itibarıyla bozulmasını beklemediklerini kaydetti. TCMB’nin uhdesinde olan parasal sıkılaşmanın bir süre sıkı kalacağını belirten Şimşek, sonrasında enflasyon düşüşündeki başarıyla beraber Türkiye’nin küresel normlara uygun lüzumlu adımları atacağını altını çizdi. Şimşek, “Vergi reformuyla daha adil bir vergi sistem arzuluyoruz. Kayıt dışılığın azaltılması ve kayıt dışıyla savaşım, 2024 ve sonrasında fazlaca mühim eksenlerimizden birisi olacak” ifadelerini kullandı. Mal ve hizmetlerde çok büyük teşvikler getirdiklerini ve devam edeceklerini belirten Şimşek, ihracat yapmayanlara, “Lütfen ‘2024 ve sonrasında ihracat yapacağız’ diye planlama yapın. Bu sebeple sizi destekleyeceğiz” çağrısında bulunmuş oldu.
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz ise toplumsal medya hesabından yapmış olduğu paylaşımda enflasyonla mücadelede uyguladıkları para ve maliye politikaları yardımıyla Temmuz’dan bu yana enflasyonda aylık düşüşün devam ettiğini vurgulayarak, “2024 yılı ortalarında senelik bazda belirgin düşüş beklediğimiz enflasyon ile tüm araçları kullanarak emin mücadelemiz devam edecektir” diye konuştu.
İSTANBUL EN ÇOK İHRACATI BAE’YE YAPTI
Tecim Bakanlığı, üretim bölgeleri dikkate alınarak hesaplanan “etkinlik illerine” bakılırsa ihracat istatistiklerini de açıklamaya başladı. Buna bakılırsa, 2023’te etkinlik illerine bakılırsa ihracatta; İstanbul yüzde 7.5 artış ve 59.4 milyar dolarla birinci, Kocaeli yüzde 0.3 artış ve 30.7 milyar dolarla ikinci, İzmir yüzde 4.9 azalış ve 23.8 milyar dolarla üçüncü sırada yer aldı. İstanbul en fazla ihracatı 10.9 milyar dolarla kıymetli yada yarı kıymetli taşlar faslı ile yaparken, bu faslı 6.6 milyar dolarla örme giyim eşyası ve takıları, 5.2 milyar dolarla kazanlar, makinalar izledi. İstanbul’un en fazlaca ihracat yapmış olduğu ülkeler 4.7 milyar dolarla Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), 4.56 milyar dolarla Almanya ve 4 milyar dolarla ABD oldu.
“İhracatı iyileştirmenin yolu, pazar genişletmekten geçiyor”
Doç. Dr. Mevlüt TATLIYER / İstanbul Medipol Üniversitesi Öğretim Üyesi
Hem ihracat hem de ithalat 2023’te 2022’ye kıyasla sınırı olan bir halde arttı. Küresel ekonomide ve Avrupa ekonomisinde görülen yavaşlamanın 2023 performansı üstündeki etkilerinin 2024’te de devam etmesini bekleyebiliriz. Öte taraftan, ekonomide yaşanacak belli orandaki yavaşlama da ithalat hacmimizi aşağı doğru çekecek görünüyor. 2024’te ihracat performansımızı iyileştirmemizin yolu ise tecim pazarlarımızı genişletmekten, uzun solukta ise verimliliği artırmaktan geçiyor. Senelik enflasyonun 2024’ün ilk yarısında yüzde 75 civarında zirve yapmasını ve sonrasında mühim bir düşüş trendine girmesini bekleyebiliriz. Doğal bu senaryonun gerçekleşebilmesi için para politikasında doğru adımların atılması ve herhangi bir negatif şokun yaşanmaması gerekiyor. Gene, bu süreçte firmaların fiyatlama davranışının ve tüketicilerin enflasyon beklentilerinin iyileşmesi büyük ehemmiyet arz ediyor. Bundan sonraki süreçte siyaset yapıcıların, firmaların ve tüketicilerin senelik enflasyondansa aylık enflasyona odaklanmalarının iyi olacağı kanaatindeyim. Zira, aylık enflasyon daha dalgalı bir yapıya haiz olsa da yaşanmış olan dönüşümü senelik enflasyona kıyasla fazlaca daha süratli yansıtma potansiyeline haiz. Burada, aylık çekirdek enflasyon da daha azca dalgalanmaya haiz olduğundan gene mühim bir gösterge olarak karşımıza çıkıyor. 2024’te enflasyon üstündeki yukarı yönlü riskler içinde vergilerde ve ücretlerde yaşanmış olan/yaşanacak artışlar ehemmiyet taşıyor. Bu faktörlerin somut bir halde maliyet kanalı üstünden enflasyonu besleyeceği söylenebilir.
“Temmuz ve Ağustos’ta senelik TÜFE yedişer puan düşebilir”
Hikmet BAYDAR / 3. Göz Danışmanlık CEO’su
Ocak ayı enflasyonunda senelik bazda 4 puan kadar düşüş bekliyoruz. Sadece ondan sonrasında yatay seyirde kimi zaman aşağı kimi zaman de yukarı hareket öngörüyoruz. Temmuz ve Ağustos aylarında senelik TÜFE’de yedişer puan düşüşler olabilir. Dolayısıyla yılsonunda enflasyonda 40’lı seviyeler büyük olasılık. TCMB aslına bakarsanız yolun sonuna gelindiğini ifade etmişti. Bir ihtimal son 250 baz puan artırım gelebilir. Sadece TCMB’nin sonrasında siyaset faizi oranı artışlarına ara vereceğini düşünüyoruz. Enflasyon için aslolan risk kurlar. Oynaklık eğer olmazsa enflasyon düşer. Besin ve enerji fiyatlarındaki oynaklık kurlar kadar etkili olmuyor. Sadece jeopolitik riskler sebebiyle fiyatların düşme ihtimali azalıyor. Resesyon riski fiyatlarda gevşemeyi mümkün kılıyor. Dış tecim verilerine baktığımızda senelik bazda pek değişim olmadığını görüyoruz. İhracat yüzde 0.64 artarken ithalat yüzde 0.51 düşmüş. Aylık bazda baktığımızda garip bir tablo var. İhracat yüzde 0.44 artarken ithalat yüzde 10.73 düşmüş. Ağırlıklı ara malı ithalatı sebebiyle ‘üretimde yavaşlama olabilir mi’ diye düşündürüyor. Altın ve enerji hariç ihracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 101.19’a yükselmiş. Bu mühim. Yerli enerji ile cari açığı kapatma potansiyelimiz iyice artıyor.
“İhracatçılarımız için yeni rotalara gereksinim var”
Doç. Dr. Atılım MURAT / TOBB ETÜ Öğretim Üyesi
İhracat 2023’te senelik yüzde 0.6 artış gösterse de yatay bir seyir izledi. 2023’te ithalat 0.51 geriledi. Aralık’ta ise ihracat yüzde 0.44 artarken, ithalat yüzde 10.73 azaldı. Uygulanan ekonomik programın amacı aslına bakarsanız enflasyonun yanı sıra cari açığı da düşürmek. Bu çerçevede dış tecim sayıları, izlenen iktisat programlarıyla uyumlu. Türkiye’nin en büyük ihracat pazarı olan Euro Bölgesi zorlanıyor ve zorlanmaya da devam edecek. Türkiye’nin en fazla ihracat yapmış olduğu ülke olan Almanya’da resesyon başladı, ekonomik veriler zayıfladı. Bu yüzden 2024’te ihracatçılarımız için yeni rotalara gereksinim var. Destek sunar de mühim. Gömü ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in ‘ihracatı desteklemeye devam edeceğiz’ mesajı, bu anlamda mühim. Enflasyon senenin ilk yarısında yükselerek, yüzde 75 bandında zirveyi görecek. Temmuz ve Ağustos’ta ise ciddi bir baz tesiri devreye girecek. TÜFE 2023 Temmuz’da yüzde 9.49, Ağustos’ta yüzde 9.09 artış göstermişti. Onlar hesaptan çıkacağı için senelik enflasyon iki ayda toplam 15-16 puan baz etkisiyle düşebilir. TCMB’nin 2024 yılı sonu TÜFE beklentisi yüzde 36. Piyasa ise yüzde 40’lar civarında bekliyor. Ben de yüzde 40 civarında yılı kapatabiliriz, diye düşünüyorum. TCMB’nin 25 Ocak’ta yapılacak Para Politikası Kurulu toplantısında 250 baz puanlık bir artışa daha giderek, peşinden beklemeye geçeceğini öngörüyorum.
“TCMB faiz indirimine üçüncü çeyrek itibarıyla adım atar”
Dr. Tolga DAĞLAROĞLU / D Macro Research Kurucusu
Manşet TÜFE rakamı, bir miktar piyasa beklentilerinin altında gerçekleşti. Böylece TCMB’nin yıl sonu beklentisine yakın bir düzey de son yedi ayın en düşük enflasyonu görüldü. Yİ-ÜFE tarafı ise, TÜFE’ye benzer bir seyirde Mayıs’tan beri en düşük seviyede gerçekleşti. Para politikası açısından aslolan mühim gösterge olan çekirdek enflasyon (C endeksi) senelik bazda manşet enflasyonun üstünde yüzde 70.6 olarak gerçekleşti. Kısacası dokuz aydır üst üste çekirdek enflasyon manşet enflasyonun üstünde seyretmesi aktarım mekanizmasının işleyişinde problemler bulunduğunu gösteriyor. Mevsimsel etkilerden arındırıp baktığımızda çekirdek enflasyon da trendin yüzde 4 seviyesinde olduğu görülüyor. Bu yüksek seviyenin görülmesinde ana sürükleyici etkenin hizmetler tarafında görülen ataletin bulunduğunu söyleyebiliriz. Hizmet sektörünün 12. ayda da manşet enflasyonun üstünde seyretmesi, enflasyondaki ataletin ne kadar mühim bulunduğunu göstermesi açısından mühim. Son üç ayda yüzde 3’ler seviyesinde seyreden besin enflasyonun yüzde 5 olarak gelmesi, tarımsal anlamda yapısal reformların ortaya konulması açısından mühim. TÜFE’deki artış hızı üst üste dördüncü aydır düşmesine karşın asgari ücret artışı ve yönetilen yönlendirilen fiyatlardaki artış, önümüzdeki bir-iki ayda enflasyondaki düşüş eğilimini ve 12 ay sonraki enflasyon beklentilerini geçici olarak bozacaktır. Fakat TCMB’nin senenin ilk Para Politikası Kurulu toplantısında piyasa beklentilerine paralel 250 baz puan faiz artışı yaparak yüzde 45’e çıkarması umut ediliyor. TCMB’nin faiz indirimlerine 2024’ün üçüncü çeyreğinden itibaren başlamasını beklemekteyim
